«Արտոնյալ» բառը հատկապես հաճախ է օգտագործվում, երբ խոսքը վերաբերում է, օրինակ, քաղաքականությանը, բարձր պաշտոնյաների լիազորություններին: Բայց ի՞նչ է նշանակում այս տերմինը, և ինչպե՞ս այն առաջացավ:
«Արտոնյալ» տերմինի առաջացման պատմությունը
«Արտոնյալ» բառը առաջացել է հին Հռոմի ժամանակաշրջանում ՝ հին հռոմեական արքա Սերվիուս Տուլիուսի ժամանակաշրջանում ՝ մ.թ.ա. 6-րդ դարում: Թագավորը հրամանագիր արձակեց, համաձայն որի ՝ Հռոմի բոլոր լիարժեք քաղաքացիները, կախված իրենց հարստությունից և հասարակության դիրքերից, բաժանվում էին որոշակի գույքային դասերի:
Այս դասերից յուրաքանչյուրը, անհրաժեշտության դեպքում, պարտավոր էր ցուցադրել որոշակի քանակությամբ զինված մարտիկներ ՝ միավորված «ցենտուրիաներ» կոչվող ստորաբաժանումներում: Ուստի Հռոմի ցանկացած քաղաքացի, մեծահասակ դառնալուն պես, նշանակվեց իր դասի դարերից մեկը:
Այս դարերի ցուցակներում նույնպես տեղի են ունեցել քվեարկություններ պետական գործերի վրա ազդող կարեւոր հարցերի շուրջ: Որոշ բարձր դասի ցենտուրիաներ Սերվիուս Տուլիուս թագավորի կողմից նոր օրենքներ առաջադրելու իրավունք ստացան: Նման դարերը սկսեցին կրել «գերակա իրավունք» պատվավոր կոչումը:
Rightամանակի ընթացքում այս իրավունքը սկսեց համարվել անախրոնիզմ, իսկ կայսրության դարաշրջանում այն ամբողջովին մոռացվեց:
Ի՞նչ նշանակեց հետագայում «արտոնյալ իրավունք» տերմինը:
Միջնադարում «լիազորություն» տերմինը սկսեց հասկանալ որպես իրավունք, որը վերապահված էր միապետին կամ պետության այլ բարձրագույն պաշտոնյային: Միայն այդպիսի անձը կարող էր գումարել կամ լուծարել խորհրդարանը, հաստատել ցանկացած օրենսդրական ակտ, ներում շնորհել դատապարտյալին, պատերազմ հայտարարել կամ կարգադրել խաղաղ բանակցությունների մեկնարկը և այլն: Այսինքն ՝ նույնիսկ այն երկրներում, որտեղ պառլամենտի հզորությունը ուժեղ էր (օրինակ ՝ Անգլիայում), պետության ղեկավարն ուներ շատ մեծ իրավունքներ: Չնայած նա միշտ չէ, որ դրանք օգտագործում էր լիարժեք, կախված հանգամանքներից:
Այսինքն ՝ միջնադարյան Եվրոպայում «գերակա իրավունք» տերմինը նշանակում էր գերագույն իշխանություն կրողի նախապատվության իրավունք:
19-րդ դարի կեսերից սկսած ՝ «լիազորություն» բառի իմաստը զգալիորեն ընդլայնվել է: Հիմա դա նշանակում էր ցանկացած նախապատվության իրավունք ՝ անկախ նրանից, թե ում և ինչի հիման վրա էր դա պատկանում: Այս իրավունքը կարող է տարածվել ինչպես մասնավոր, այնպես էլ իրավաբանական անձի, ինչպես նաև պետության կամ պետությունների միության վրա: «Արտոնյալ» եզրույթի այս իմաստը գոյատևել է մինչև օրս:
Կարելի է ասել, որ «արտոնյալ իրավունք» տերմինը նշանակում է բացառիկ իրավունք, որը պատկանում է ցանկացած պաշտոնական մարմնի, ինչպիսին է խորհրդարանը, Պետդուման:
