Գիտակցությունը վերաբերում է միանգամից մի քանի երեւույթների, որոնք կարող են հանդես գալ որպես մարդկային հատուկ գործունեության դրսեւորում: Գիտակցության միջոցով է, որ մարդիկ շատ առումներով ընկալում են իրենց շրջապատող աշխարհը:
«Գիտակցություն» տերմինը բավական դժվար է սահմանել, քանի որ բառը օգտագործվում է շատ տարբեր ձևերով: Բժշկության և հոգեբանության մեջ գիտակցությունը անհատի հոգեկան վիճակն է, որն արտահայտվում է արտաքին աշխարհի, կյանքի սուբյեկտիվ ընկալմամբ, ինչպես նաև այդ իրադարձությունների վերաբերյալ զեկույցով: Բացի այդ, գիտակցությունը կոչվում է նաև արթուն վիճակ, ինչպես նաև արտաքին աշխարհի նկատմամբ արձագանք ՝ ի տարբերություն քնի կամ կոմայի վիճակի:
Գիտակցության հիմքը կազմում են մտքերը, երեւակայությունը, ընկալումը, ինքնագիտակցությունը և այլ գործոններ: Այս առումով, այն որոշ չափով այլ կերպ է մեկնաբանվում փիլիսոփայության և այլ գիտությունների մեջ, որոնք գիտակցությունը համարում են անձի հոգեկան գործունեությունը նշող կատեգորիա `կապված դրա ֆիզիկական դրսևորման հետ: Արդյունքում, շատ փիլիսոփաներ գիտակցությունը դիտում էին որպես աշխարհի ամենակարևոր երեւույթը: Այնուամենայնիվ, որոշ գիտնականներ այս բառը չափազանց անորոշ են իմաստով ՝ այն օգտագործելու համար հատուկ երեւույթներ նկարագրելու համար:
Այսպես թե այնպես, գիտակցության հասկացությունը և դրա շրջանակը, ինչպես տերմինի գոյության իմաստը, գործում են որպես գիտական մտքի հիմնական խնդիրներից մեկը: Խնդրի ուսումնասիրությունը ներգրավված է այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են մտքի փիլիսոփայությունը, հոգեբանությունը, նեյրոկենսաբանությունը և արհեստական ինտելեկտի խնդիրները ուսումնասիրող առարկաները: Գործնական դիտարկման խնդիրների շարքում կարելի է առանձնացնել `ծանր հիվանդության և կոմայի մեջ գիտակցության առկայության որոշում, անմարդկային գիտակցության առկայություն և դրա չափում, մարդու գիտակցության առաջացման գործընթաց, համակարգիչների ունակություն հասնել գիտակից պետությունների և այլն:
Գիտակցությունը կարող է հանդես գալ որպես ունակություն և մտածողություն: Մտածելն ի տարբերություն գիտակցության `դա մտածելու, աշխարհը որոշակի հասկացություններում ամրագրելու, դրանց հիման վրա որոշակի եզրակացություններ անելու կարողություն է:
Ամենապարզ գիտակցությունը սեփական անձի և սեփական «զգայական օրգանների» վիճակի, առհասարակ լինելու զգացողությունն է: Գիտակցությունը կարող է դիտարկել միայն ինքը սուբյեկտը, այն չի կարող որոշվել օբյեկտիվ միջոցներով:
Կա բանավեճ այն մասին, թե արդյոք գիտակցությունը պահանջվում է խելացի վարքի համար: Այս պարագայում առարկան և առարկան, գիտակցությունը և աշխարհը փոխկապակցված են: Ոմանք կարծում են, որ մտավոր թերզարգացած մարդիկ զարգացնում են աղավաղված գաղափարներ իրենց շրջապատող աշխարհի մասին, ինչը խելացի վարքը դարձնում է գիտակցության ձևավորման կարևոր գործոն: Սակայն, այսպես թե այնպես, մարդը ընկալում է իր շուրջ եղած երեւույթները, հետեւաբար, չի կարելի խոսել որևէ անհատի մեջ գիտակցության իսպառ բացակայության մասին:
